Dom Norymberski w Krakowie: Wystawa: „Uchylić fałdy zasłon. Lilly Reich”. Artystki: Paweł Błęcki, Isabelle Enders, Monika Rościszewska, Juliane Schölß, Su-Ran Si-chling, Małgorzata Szymankiewicz. Projekt towarzyszący: BAL architektek [Dominika Janicka, Barbara Nawrocka, Dominika Wilczyńska]. Kuratorki: Iwona Demko, Renata Kopyto
23.10 – 17.11.2023. Wernisaż: 22.10.2023, godz. 17.00. Fałda jest wypukłym fragmentem jakiejś powierzchni, najczęściej kojarzy się ją z tkaniną, zasłoną, kotarą, kobiecym ubiorem, szczególnie tym dawnym, obfitującym w nadmiar materiału. W fałdach można coś schować i można się w nich ukryć samemu. Zasłona, którą tworzą liczne fałdy, jest obiektem dwuznacznym: chroni przestrzeń przed wścibskim okiem lub ją przed nim odkrywa. Może też zostać zaciągnięta na wieki, jak kotara zasłaniająca nieużywany pokój, w którym gromadzi się niechciane lub zapomniane przedmioty.

Kawiarnia Samt und Seide (Aksamit i jedwab), która powstała na berlińskiej wystawie noszącej tytuł „Die Mode der Dame” („Moda damska”) była pierwszym projektem, jaki niemiecka projektantka, Lilly Reich zrealizowała wspólnie z Miesem van der Rohe. Powierzchnia około 300 m2 została podzielona zawieszonymi na metalowych rurach zasłonami z aksamitu i jedwabiu o różnych długościach, tworząc wspaniałą abstrakcyjną instalację przestrzenną. Wykorzystane przez designerkę materiały o różnej strukturze, grubości i barwie, której odcienie zmieniały się w zależności od wielkości i gęstości fałd, w jakie układała się tkanina, dawały efekt, którego nie dostrzeżemy na zachowanych czarno-białych zdjęciach. Tekstylne ściany kawiarni tworzyły intymne zakamarki lub rozsunięte odsłaniały całą jej przestrzeń. Ten zabieg Lilly Reich powtarzała wielokrotnie w swoich projektach wnętrz, a tkanina zasłaniająca ściany, okna lub dzieląca przestrzeń stała się jednym z jej znaków rozpoznawczych.
Lilly Reich to jedna z pierwszych kobiet zajmujących się profesjonalnie designem i architekturą wnętrz, współpracowniczka i partnerka Miesa van der Rohe, współautorka wielu jego słynnych projektów. Jej spuścizna została na wiele lat zasłonięta grubą kotarą, którą powoli zaczyna się odsuwać.
Krytycy sztuki i architektury od lat zastanawiają się jaki wpływ na twórczość Miesa van der Rohe miała Lilly Reich i które z projektów do dzisiaj jemu przypisywanych były jej autorstwa. W ciągu swojej kariery designerka wielokrotnie miała okazję współpracować z różnymi projektantami i architektami, a działalność ta nie przysłoniła jej twórczości i wkładu we wspólne realizacje. Zmiana w narracji nastąpiła po tym, jak Reich stała się wyłącznie współpracowniczką Miesa van der Rohe. Jej nazwisko pojawia się przy okazji ich współpracy w Stuttgarcie, potem znika w fałdzie, jaką stają się wspólne zlecenia. Badacze wskazują, że Mies van der Rohe zajmował się projektowaniem wnętrz i wystaw dokładnie w czasie, kiedy prywatnie i zawodowo związany był z Reich. Po latach okazało się, że wiele szkiców sporządzonych przy projektach domów Lange, Esters i Tugendhat zostało wykonanych jej ręką. We wspomnieniach Grety Tugendhat czy córki Hermanna Lange to ona była osobą odpowiedzialną za projekty wnętrz, często podejmowała decyzje samodzielnie, a kiedy podejmował je Mies to zawsze po konsultacjach z nią. Wiele mebli, które dzisiaj stały się ikonami designu i są nadal produkowane, przypisuje się Miesowi, choć bez wątpienia to Reich była ich projektantką.
Renata Kopyto