Goethe-Institut Krakau: Pierwsze spotkanie drugiej serii pt. „Jak zgubić niechcianą rzecz?” – wtorek, 30 stycznia o godz. 18.00 w bibliotece Goethe-Institut w Krakowie, ul. Podgórska 34. Prowadzący: Grzegorz Jankowicz. Zalecana uprzednia lektura „Aforyzmy z Zürau”
Wstęp wolny! ZAPRASZAMY!

Zmyłki Franza Kafki
Warto zaglądać do tych tekstów Franza Kafki, które nie obrosły jeszcze interpretacjami. Nie dlatego, że utworów wielokrotnie komentowanych nie można odczytać na nowo, lecz dlatego, że w tych rzadziej analizowanych również kryją się prawdziwe skarby. Jednym z takich nieco zapomnianych arcydzieł jest krótkie opowiadanie „Gdy jesteś nieszczęśliwy”. Ukazało się drukiem już pod koniec 1912 roku w pierwszej książce Kafki zatytułowanej Betrachtung, a powstawało między 1909 a 1911 (pisarz trzykrotnie mierzył się z materią tej opowieści).
Fabuła jest na pozór prosta. Oto do żyjącego samotnie i rzadko wychodzącego z pokoju bohatera przychodzi duch dziecka. Nie wiadomo, jaki jest cel wizyty. Niektórzy interpretatorzy uważają, że mamy do czynienia z alter ego głównej postaci, np. jego wcześniejszą wersją, która wymknęła się z krainy duchów (dlaczego jednak tam trafiła?) i powróciła do świata żywych, by załatwić jakąś sprawę. Być może – to, co zaraz napiszę, jest czystą fantazją – dawne Ja postanowiło rozliczyć bohatera z tego, co zrobił ze swoim życiem. Tak jak ta osobliwa istota z opowiadania „Troska ojca rodziny” nazywana Odradkiem, która przybywa z nieokreślonego miejsca jako – według mnie – oskarżyciel posiłkowy w procesie przeciwko żyjącym, tak dziecko-duch staje przed swym zstępnym Ja (które – co oczywiste – jest od niego starsze), by dokonać oceny. Nawet jeśli motywacje widma są inne, to i tak między nim a bohaterem pojawia się zauważalne napięcie. Zaczyna się od słownej przepychanki na temat drzwi. Kafka uwielbiał ten motyw: wykreowane przez niego postaci wielokrotnie stają przed drzwiami, przez które chcą się wydostać z dotychczasowego życia. W „Gdy jesteś nieszczęśliwy” widmo wchodzi do pokoju, którego półmrok – osobliwie – oślepia je do tego stopnia, że niemal musi zasłonić dłońmi twarz. Po krótkiej zapoznawczej wymianie dochodzi do wspomnianego sporu. Bohater prosi ducha, by odsunął się od wejścia, bo chce zamknąć drzwi (współlokatorzy kamienicy, gdy tylko posłyszą strzępy rozmowy, od razu zaczynają węszyć, a są tak bezczelni, że zdarza im się wchodzić do cudzych mieszkań, jeśli odrzwia są uchylone). Dziecko odpowiada, że już to zrobiło, w co bohater nie dowierza. Przybysz powtarza swoje, dodając, że zamknął wszystko na klucz. Jeśli ów gest utożsamimy z izolacją, to stawką tego na pozór bezsensownego sporu okaże się możliwość wyjścia do ludzi, przejścia od Ja do świata. Wspomniałem już, że mężczyzna żyje w odosobnieniu. Duch, zamykający drzwi na klucz, byłby odpowiedzialny za odcięcie drugiego stopnia. Chwilę później okazuje się, że bohater jednak może wyjść na zewnątrz, ale nie decyduje się na ten krok. Zapuszcza się jedynie na klatkę schodową, gdzie przez chwilę rozmawia z sąsiadem, po czym wraca do siebie. Dlaczego nie chce lub nie może przekroczyć granicy własnego świata, dlaczego nie potrafi sforsować muru, który oddziela go od innych? Czy to wina ducha? A może jakiejś innej – wewnętrznej – siły? Cokolwiek jest przyczyną, działa z zadziwiającą skutecznością.
Kafka doskonale znał dynamikę takich mentalnych rozgrywek (bo ostatecznie skłaniam się ku interpretacji, że dziecko jest projekcją umysłu głównego bohatera). Wielokrotnie nawiedzały go różne „widma”, które na różne sposoby zaklinał, próbował przekupić i wyprowadzić w pole. Na warsztatach zajmiemy się analizą zmyłek, za pomocą których praski pisarz starał się uwolnić od paraliżującego wpływu własnych demonów. Jestem pewien, że jego fortele mogą być przydatne każdemu, kto choć raz poczuł w sobie trudną do przezwyciężenia przeszkodę.
Do udziału w zajęciach, które będą polegały na rozmowie o konkretnych utworach Kafki, zapraszam wszystkich – zarówno tych, którzy mają doświadczenie literaturoznawcze, jak i tych, którzy jeszcze nigdy nie poczuli, że literatura może im się do czegoś przydać. Nie trzeba znać całej twórczości Kafki; wystarczy lektura tekstu wybranego przeze mnie na dane zajęcia.
Oto lista tematów i rekomendowanych dzieł na najbliższe miesiące:
1. Jak zgubić niechcianą rzecz? („Aforyzmy z Zürau”).
2. Jak być kimś innym? („Lekarz wiejski”)
3. Jak wyjść na spacer i nie napotkać nikogo? („Nagły spacer”)
4. Jak źle mierzyć, by wszystko się zgadzało? („Zamek”)
5. Jak zepsuć narzędzie tortury? („W kolonii karnej?”)
6. Jak znaleźć osobę, której się nie szukało? („Zaginiony”)
Jeden z najsłynniejszych aforyzmów Kafki brzmi następująco: „W walce między tobą a światem zawsze stawaj po stronie świata”. Zgodnie z jedną z możliwych interpretacji chodziłoby o to, by przechytrzyć widmo, które trzyma nas w niewoli, by znaleźć klucz, otworzyć drzwi i wydostać się na zewnętrz. I tym właśnie będziemy się zajmować na warsztatach.
Zaczynamy od „Aforyzmów z Zürau” (w przekładzie Romana Karsta lub Artura Szlosarka).