Eulalia Domanowska – Dyrektor Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku: Wystawa pokazywana w Muzeum Sztuki Bourse, będącego częścią Muzeum Narodowego w Rydze, została przygotowana przez Centrum Rzeźby Polskiej na bazie kolekcji instytucji. Spośród blisko 2000 prac wybrano kilkadziesiąt rzeźb, obiektów, instalacji i jeden film video, będących dziełem polskich artystów różnych generacji i stanowiących reprezentatywny zbiór polskiej rzeźby XX wieku oraz rzeźby współczesnej.
Orońska kolekcja rzeźby była budowana przez ostatnie 30 lat przez kolejnych dyrektorów artystycznych instytucji, a także artystów i środowisko rzeźbiarskie. Znajdziemy w niej przykłady rzeźby polskiej od początku XX wieku po czasy współczesne. Najstarsze dzieła pochodzą z pierwszej dekady minionego stulecia. Są to dzieła klasyków – Konstantego Laszczki i Stanisława Ostrowskiego. Z dwudziestolecia międzywojennego posiadamy prace tak znakomitych artystów jak Katarzyna Kobro, Maria Jarema czy August Zamoyski, pokazywane w Rydze.
Powojenne czasy przynoszą eksponaty z lat 60. i 70. Jerzego Jarnuszkiewicza, Barbary Zbrożyny, Magdaleny Więcek, ukazujących zwrot ku nowoczesności. Pojawiają się przykłady rzeźby abstrakcyjnej i konceptualnej, choć dominującą tendencją polskiej sztuki pozostaje figuracja. Centrum posiada także dzieła artystów czerpiących z tradycji sztuki ludowej i związanych z zakopiańską Szkołą Kenara, jak Stanisław Kulon, Antoni Rząsa i Władysław Hasior. Ryską wystawę uzupełniły eksponaty profesorów i uczniów zakopiańskiej Państwowej Szkoły Przemysłu Drzewnego, działającej pod kierunkiem Karola Stryjeńskiego w dwudziestoleciu międzywojennym, wypożyczone z kolekcji Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. Rzeźby wykonane z drewna reprezentują przykłady polskiego formizmu – pierwszego modernistycznego kierunku opartego o europejskie kierunki awangardy: kubizm, futuryzm i ekspresjonizm połączone z tradycją rzeźby podhalańskiej. Kolejną grupę stanowią prace abstrakcyjne, organiczne bądź geometryczne, m.in. Zbigniewa Gostomskiego, Tadeusza Łodziany i Macieja Szańkowskiego, którego rzeźbę z serii Składaków zrealizowano w 2016 roku na podstawie modelu wykonanego w 1974 roku i ustawiono w orońskim Parku Rzeźby.
W Rydze prezentujemy niezwykłe prace Wojciecha Fangora – jedno z pierwszych jego dzieł – rzeźbiarską głowę z 1949 roku i struktury przestrzenne, tworzone w latach 60. Przypomnijmy, że Wojciech Fangor był – jak do tej pory – jedynym Polakiem, który miał indywidualną wystawę w Muzeum S. Guggenheima w Nowym Jorku, zorganizowaną tam w 1970 roku, a także był pionierem sztuki environment i malarstwa optycznego rozwijanego przez niego najpierw we Francji, a następnie w Stanach Zjednoczonych.
W Orońsku, pod koniec ubiegłego wieku pracowała wybitna polska artystka Magdalena Abakanowicz. W Galerii Wozownia można zobaczyć stale prezentowaną jej pracę Ukon z cyklu Gry wojenne wykonaną w 1995 roku w naszych pracowniach. Natomiast na obecnej wystawie pokazujemy „Mutanty” – grupę hybrydowych metalowych stworzeń, które stworzyła w 2000 roku.
Jednym z ważnych punktów wystawy jest rzeźba „Victoria-Victoria” Krzysztofa M. Bednarskiego, wykonana ze szlachetnego białego marmuru karraryjskiego w czasie stanu wojennego w Polsce i uznana za symbol nastrojów społecznych po pacyfikacji ruchu Solidarność. Przemiany polityczne w kraju powodują też zmiany w sztuce po 1989 roku. Pojawiają się tendencje postmodernistyczne i nowa ekspresja. Do Orońska jeszcze w latach 80. trafiają uczestnicy grupy Neue Bieriemiennost. W zbiorach reprezentują ją prace Marka Kijewskiego, Mirosława Filonika i niezwykle ekspresyjny „Kain” Mirosława Bałki. Tutaj nieco później pracuje Sylwester Ambroziak. W latach 90. organizowane są warsztaty, na których pojawia się Grzegorz Kowalski wraz ze swoją słynną „Kowalnią” – pracownią prowadzoną na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Silne osobowości twórcze zdominowały polską scenę artystyczną inicjując nurt sztuki krytycznej, mocno angażującej twórcę i widza w dialog społeczno-polityczny. Dołączyli do nich artyści z innych środowisk, uprawiający podobny nurt. W kolekcji reprezentują go dzieła Grzegorza Klamana, Roberta Rumasa i Doroty Nieznalskiej. Z tego czasu pochodzi też, niewielkich rozmiarów, ceramiczny autoportret Pawła Althamera. Centrum posiada sporą grupę prac rzeźbiarskiego duetu Marek Kijewski i Małgorzata Malinowska „Kocur”, którzy od 1996 roku pracują razem, często w pracowniach Centrum Rzeźby, aż do śmierci artysty w 2007 r. Ich twórczość inspirowana pop artem jest najdobitniejszym w polskiej sztuce przykładem jego wykorzystania w dobie postmodernistycznych poszukiwań i reakcji na nową rzeczywistość i nową sytuację ekonomiczno- kulturową kształtującą się w naszym kraju od wczesnych lat 90.
W tych czasach pojęcie sztuki rzeźbiarskiej w Polsce poszerza się. Obok form tradycyjnie rzeźbiarskich pojawiają się obiekty artystyczne, instalacje przestrzenne i świetlne, a wreszcie rzeźby wirtualne, animacje komputerowe i działania performatywne. Wystawy i twórczość artystów stają się coraz bardziej złożone i kompleksowe. Artyści posługują się synestezją Znajduje to odbicie w orońskiej kolekcji; Zbierane są prace twórców młodej i średniej generacji, którzy reprezentują różnorodne tendencje i interesują się aktualnymi zjawiskami współczesnej kultury, takimi jak ekologia, posthumanizm czy pacyfizm. Na wystawie pokazujemy część tych nowych nabytków: prace Artura Malewskiego, Martyny Szwinty, Miłosza Flisa, Michaliny Bigaj czy Darii Malickiej, której praca „Kunszt” jest mottem ryskiej wystawy. Wszyscy oni uczestniczyli w Triennale Młodych – przeglądzie najciekawszych debiutujących osobowości, który odbywa się z inicjatywy Jana Berdyszaka od 1992 roku. Pokazujemy także najnowszy nasz nabytek, film video z najnowszego cyklu „Sztama” autorstwa Ewy Axelrad – polskiej artystki mieszkającej na co dzień w Londynie. Jednym z tematów powracających w jej pracach jest przemoc obserwowana w relacjach międzyludzkich i społecznych, a przede wszystkim jej przejawy w przedmiotach codziennego użytku. Kolekcjonowanie współczesnej sztuki i określenie profilu kolekcji jest istotnym i fascynującym zadaniem. Dotyczy to zwłaszcza Parku Rzeźby, który powoli nabiera współczesnego, międzynarodowego charakteru. Jego przemianę rozpoczyna instalacja Przejście Jarosława Kozakiewicza – pomost ułożony na tafli wody parkowego stawu. Kolejne dzieła to Czajniczek Marty Pszonak, instalacja neonowa Dwa kroki Jarosława Perszko, wspomniana kompozycja z serii Składaków Macieja Szańkowskiego, Eliptyczna kolumna Tony Cragga, instalacja Deja vu Natalii Shymin, monumentalny tamburyn Opera się nie skończy, póki śpiewa gruba dama Thorstena Goldberga i inne.
Prezentację naszej kolekcji uzupełnia film o Centrum Rzeźby Polskiej autorstwa Róży Fabjanowskiej i Sławomira Malcharka, który przybliża widzom to miejsce sztuki położone w dziewiętnastowiecznej posiadłości Józefa Brandta, a także opowiada o jego rozwoju. W trakcie trwania wystawy ukaże się katalog przygotowany wspólnie przez Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku i Muzeum Sztuki Bourse w Rydze. Częścią projektu jest program edukacyjny oraz seminarium poświęcone polskiej rzeźbie modernizmu i współczesnej, jakie odbędzie się pod koniec lutego 2018 roku w Rydze.
Wystawa została zorganizowana we współpracy z Instytutem Adama Mickiewicza, działającym pod marką Culture.pl
Źródło: Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku