Niespełnione niepodległości pod koniec I wojny światowej i po zimnej wojnie
Debata Lelewelowska
W setną rocznicę utworzenia Białoruskiej Republiki Ludowej Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie zaprasza na Debatę Lelewelowską o związku między państwowością a tymczasowością. Punktem wyjścia będzie dyskusja o tym, jak argumenty o przemijalności państw były w ciągu XX wieku używane jako broń polityczna do odmowy uznania państwowości.
Podobnie jak Ukraińska, również Białoruska Republika Ludowa należała do państw proklamowanych między rewolucjami rosyjskimi w 1917 r. a końcem pierwszej wojny światowej. Ich założyciele wysuwali w 1918 r. roszczenia terytorialne, żeby uprzedzić z jednej strony powstającą niepodległą Polskę, z drugiej zaś okupację przez bolszewików. Popierała ich w tym początkowo Rzesza Niemiecka, która była jeszcze wówczas mocarstwem okupacyjnym i miała taktyczny interes w powstaniu możliwie jak największej liczby państw w regionie. Dążąc do spełnienia swoich postulatów po zakończeniu wojny, Białorusini i Ukraińcy byli zdani na wsparcie z zewnątrz, którego jednak zabrakło. Ostatecznie nieuznaniu ich państw przez europejskie mocarstwa towarzyszyła akceptacja dla innych nowych formacji państwowych na peryferiach rozpadających się imperiów.
Czy dziś, sto lat po zakończeniu pierwszej wojny światowej, to taktyczne uznawanie (bądź odmowa uznania) młodych państwowości można uznać za broń w geopolitycznym scenariuszu wojennym? Uczestnicy Debaty Lelewelowskiej porównają instrumentalizację państwowości z przypadkami nieuznanych państw, proklamowanych po zakończeniu zimnej wojny na terytorium byłego Związku Radzieckiego. Spojrzenie na Naddniestrze i wspierane przez Rosję „republiki ludowe” na wschodzie Ukrainy pozwala uświadomić sobie dramatyzm tego pytania w obecnej europejskiej rzeczywistości.
Dyskutują:
Daria Isachenko jest pracownicą naukową Instytutu Studiów Europejskich na Uniwersytecie Viadrina we Frankfurcie nad Odrą. Studiowała politologię międzynarodową i porównawczą na Amerykańskim Uniwersytecie Azji Środkowej w Biszkeku oraz na Uniwersytecie w Eichstätt. W 2010 r. obroniła pracę doktorską w Instytucie Nauk Społecznych Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie, poświęconą funkcjonowaniu państw nieuznawanych na przykładzie Cypru Północnego i Naddniestrza. Jej obecne główne zainteresowania badawcze to zagadnienie uznania państwowości w polityce międzynarodowej, a także formy panowania oraz wzajemne oddziaływanie polityki zagranicznej i praktyk rządzenia w Europie Wschodniej i Południowo-Wschodniej.
Per Rudling jest adiunktem na Uniwersytecie w Lundzie i wykładowcą historii europejskiej na Uniwersytecie w Singapurze. Studiował na uniwersytetach w Uppsali i San Diego. Rozprawę doktorską obronił w 2009 r. w kanadyjskiej Albercie. Regularnie zabiera głos w publicznych debatach o roli historii na współczesnej Ukrainie. W 2014 r. w wydawnictwie Uniwersytetu w Pittsburghu ukazało się jego studium poświęcone wielokrotnemu powstawaniu państw na terytorium obecnej Republiki Białorusi: The Rise and Fall of Belarusian Nationalism, 1906–1931.
Klaus Richter wykłada historię Europy Wschodniej na Wydziale Historii Uniwersytetu w Birmingham. Studiował historię, historię sztuki, język angielski i filologię niemiecką na Uniwersytecie w Kolonii. Następnie w Centrum Badań nad Antysemityzmem na Uniwersytecie Technicznym w Berlinie napisał studium o dziejach antysemityzmu na Litwie, które ukazało się w 2013 r. Obecnie przygotowuje książkę o historii Polski i państw bałtyckich podczas pierwszej wojny światowej i w okresie międzywojennym, nad którą pracował również jako stypendysta w warszawskim NIH. Ponadto w ramach projektu „Hinterlands and Hypertrophies” bada wpływ koncepcji „zdolności do życia” na upadek i powstawanie państw w Europie Środkowo-Wschodniej w następstwie pierwszej wojny światowej.
Maciej Górny jest profesorem w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk. Ukończył Uniwersytet Warszawski, a doktorat pisał w Berliner Kolleg für Vergleichende Geschichte Europas oraz w IH PAN, gdzie się także habilitował. Zajmuje się historią Europy Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku. W 2017 roku ukazała się jego książka Kreślarze ojczyzn. Geografowie i granice międzywojennej Europy. W warszawskim NIH bada obecnie debaty publiczne wokół niepodległości toczone w różnych państwach Europy Środkowo-Wschodniej, a także państwową i społeczną rytualizację tej historii.
Felix Ackermann jest historykiem skupionym na historycznej antropologii miejskiej. W 2008 r. obronił doktorat u Karla Schlögla we Frankfurcie nad Odrą, poświęcony przestrzeni miejskiej i etniczności w należącym dziś do Białorusi Grodnie. W latach 2011–2016, przy wsparciu Niemieckiej Centrali Wymiany Akademickiej, wykładał kulturoznawstwo stosowane w Wilnie. W warszawskim NIH bada od 2016 r. dzieje więziennictwa w porozbiorowej Rzeczypospolitej.
