Czy środkowoeuropejska awangarda była zawsze „przednią strażą”, czy też pozostawała w tyle tendencji dyktowanych przez Paryż, Berlin czy Nowy Jork? Czego dowiemy się o ruchu awangardowym, gdy porzucimy narracje budowane przez narodowe historie sztuki? Wystawa „Czas przełomu. Sztuka awangardy w Europie Środkowej 1908-1928” w Galerii MCK to rozpisana na rozdziały opowieść o nowej sztuce w regionie, szczególnie doświadczonym tragiczną historią początku XX wieku. Wernisaż: 7 marca, godz. 18.00. Ekspozycja jest próbą ukazania panoramy ruchu awangardowego i zaakcentowania punktów stycznych oraz różnic, jakie ujawniała w tym czasie sztuka nowych środkowoeuropejskich państw. Ramy czasowe 1908–1928 roztaczają szeroką perspektywę, nie tylko ukazującą drogę artystycznych przemian, ale także konfrontującą ich zróżnicowany rytm i chronologię.
Europa Środkowa, po zakończeniu Wielkiej Wojny w 1918 roku, stała się miejscem, gdzie zainicjowane bądź przepracowane wcześniej awangardowe tendencje nabierały wielkiego rozmachu. Podczas gdy starsi artyści kontynuowali po wojnie swoją wcześniejszą twórczość, młodsza generacja zaczęła traktować kubizm, ekspresjonizm i futuryzm jako zbyt skostniałe i wyczerpane formuły, opowiadając się przede wszystkim za konstruktywizmem i abstrakcją. Szybkie wskrzeszenie sztuki nowoczesnej nastąpiło pod znakiem „miasta i maszyny” oraz fascynacji cywilizacją miejską.
Środkowoeuropejscy artyści często występowali z propozycjami nowych „-izmów”. Warto wspomnieć tu m.in. węgierski aktywizm, polski formizm czy czeski poetyzm, który stanowił najbardziej znaczący wkład środkowoeuropejskiej awangardy w sztukę światową.
Na wystawie „Czas przełomu…” zestawiamy ze sobą i konfrontujemy artystów środkowoeuropejskich – polskich, czeskich, słowackich, węgierskich, rumuńskich, chorwackich czy serbskich, dla których co prawda wciąż punktem odniesienia w twórczości pozostawały wielkie artystyczne centra, jak Paryż, Berlin czy Nowy Jork, ale czerpane stamtąd impulsy i inspiracje były przez nich twórczo przetwarzane bez kompleksu peryferyjności, bądź zapóźnienia.
Na bogatą ekspozycję w MCK składa się ponad 170 obrazów, rzeźb, rysunków i grafik m.in. Antona Jasuscha, Bohumila Kubišty, Františka Foltýna, Gézy Schillera, Josefa Čapka, Katarzyny Kobro, Leona Chwistka, Maxa Oppenheimera, Rafała Malczewskiego, Sandora Bortnyika, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Tadeusza Makowskiego, Teresy Żarnowerówny, Tytusa Czyżewskiego czy Władysława Strzemińskiego.
Niezwykłym walorem prezentacji jest wielki wybór unikatowych awangardowych czasopism o sztuce, publikacji, plakatów, folderów, scenariuszy filmowych, fotografii będących przykładem eksperymentów i prób wypracowania nowatorskiej typografii i technik obrazowania.
Ekspozycja, która miała swoją premierę w Muzeum Sztuki w Ołomuńcu we wrześniu 2018 roku jest zwieńczeniem kilkuletniego międzynarodowego projektu „Narodziny nowoczesnego Środkowoeuropejczyka”, realizowanego wspólnie od 2016 roku przez cztery partnerskie instytucje: Muzeum Sztuki w Ołomuńcu, Galerię Miasta Bratysławy, Muzeum Janusa Pannoniusa w Peczu oraz przez Międzynarodowe Centrum Kultury, które dla krakowskiej publiczności przygotowało nową odsłonę.
Patronat honorowy nad wydarzeniem objęli:
Piotr Gliński, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP
Antonín Staněk, Minister Kultury Republiki Czeskiej
Ľubica Laššáková, Minister Kultury Republiki Słowackiej
Péter Fekete, Sekretarz Stanu ds. Kultury w Ministerstwie ds. Zasobów Ludzkich Węgier
Gernot Blümel, Minister Związkowy ds. Europejskich, Sztuki, Kultury i Mediów Republiki Austrii
