Zakończenie I wojny światowej wielu narodom Europy Środkowej przyniosło wolność, dla innych zaś oznaczało głębokie zmiany. Zniszczenia wojenne, przesunięcia granic oraz zderzenie z nowymi realiami politycznymi odcisnęły piętno na rozwoju kultury oraz kształcie architektury tej części kontynentu w kolejnych dekadach. Zmiany polityczne sprawiły, że tętniące życiem metropolie gasły, a prowincjonalne miasta z dnia na dzień stawały się stolicami krajów lub regionów. Dostojeństwo państwa wyrażała monumentalna oprawa jego gmachów – nowo wznoszonych lub przebudowywanych – a także świątyń czy przestrzeni publicznych, stających się scenografią swoistego teatru władzy. Po raz pierwszy również pojawiły się z taką mocą konflikty pamięci czy problem dziedzictwa kłopotliwego i niechcianego. Niepodległość oznaczała bowiem nie tylko tworzenie nowej symboliki państwowej, ale i burzenie świadectw obcej dominacji i wymazywanie ich z pamięci zbiorowej.

Tryumfy święcił modernizm, który rozwinął się z myślą o potrzebach najuboższych (np. nowe osiedla mieszkaniowe w Wiedniu, Bratysławie, Warszawie), a z czasem zyskał swój nowy, luksusowy wymiar.

W 1920 roku czeski pisarz Karel Čapek opublikował dramat R.U.R. (Rossumovi Univerzální Roboti), którego bohaterami uczynił grupę robotów, biologicznych mutantów, sprzeciwiających się ludziom i przejmujących kontrolę nad światem. Utwór Čapka legł u podwalin literatury science-fiction, a jego wciąż słyszanym echem jest słowiańskie słowo ROBOT (od starosłowiańskiego słowa „rob” lub „rab” oznaczającego ‘niewolnika’, ‘sługę’). To właśnie w Europie Środkowej rodzi się jedna z najciekawszych wizji człowieka przyszłości.

Zdrowie i higienę, sport i aktywny wypoczynek uznano za czynniki przemian społecznych i obyczajowych oraz ważne elementy konsolidowania nowych społeczeństw. Dokonujące się zmiany świetnie ilustrowała ewolucja uzdrowiska, a także rozwój infrastruktury sportowej. Hale sportowe, tory wyścigowe, pływalnie, stadiony mogące pomieścić tysiące widzów stawały się widomym znakiem modernizacji i świetnym narzędziem propagandowym dla nowo powstałych państw.

Multimedialna wystawa skierowana jest do odbiorców sztuki bez ograniczeń wiekowych, zarówno do miłośników i badaczy historii architektury czy sztuki użytkowej, jak również zainteresowanych przemianami kulturowymi i społecznymi początku XX wieku.  Twórcom zależało na ukazaniu wielopłaszczyznowości tematu poprzez prezentację archiwalnych projektów architektonicznych, fotografii z epoki, filmów, a także wizualizacji i modeli architektury projektowanej w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Integralną część wystawy będą stanowiły również mapy, przedstawiające dynamicznie zmieniające się granice państw odzyskujących niepodległość. Ekspozycję będzie można zwiedzać do 10 lutego 2019 roku w Galerii MCK przy Rynku Główny 25.

Kuratorzy: Łukasz Galusek, dr Żanna Komar, Helena Postawka-Lech, dr Michał Wiśniewski, Natalia Żak
Konsultant naukowy: dr Maciej Górny
Projekt aranżacji wystawy: Paweł Żelichowski
Projekt kolaży i grafik: Łukasz Podolak
Organizacja i koordynacja: Małgorzata Dziedzic, Kama Guzik, Anna Śliwa

Ekspozycja dofinansowana ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego „NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022”.

Źródło: Międzynarodowe Centrum Kultury